Αντιμετώπιση του stress σε ασθενή με χρόνιο πόνο. Ορισμός του stress, διαγνωστικά κριτήρια, μηχανισμοί, συνοσηρότητα.
15o Πανελλήνιο Συνέδριο Περιοχικής Αναισθησίας, Θεραπείας Πόνου και Παρηγορικής Αγωγής, Καλαμπάκα, 2-5 Οκτωβρίου 2014.Κλινικό φροντιστήριο: Αντιμετώπιση του stress σε ασθενή με χρόνιο πόνο. Ορισμός του stress, διαγνωστικά κριτήρια, μηχανισμοί, συνοσηρότητα. Μιλτιάδης Καράβης, φυσίατρος Ποια, και πόσο στενή είναι η σχέση κατάθλιψης, αγχώδους διαταραχής και πόνου; Ποιο στοιχείο είναι πρώτο και πιο ακολουθεί; Ο πόνος (ή η κατάθλιψη αντίστοιχα) είναι το αίτιο (ή το αποτέλεσμα); Αν όντως η συνοσηρότητα άγχους / πόνου / κατάθλιψης αποτελεί βεβαιότητα, πόσο αυτή η σχέση πρέπει να επηρεάζει τη θεραπευτική στρατηγική του κλινικού ιατρού, όταν απέναντι του έχει ασθενή με χρόνιο πόνο; Πότε ο γενικευμένος πόνος θα θεωρείται «σωματόμορφη διαταραχή» και πότε «πρωτογενές πρόβλημα»; Υπάρχει ένα «συνεχές» κατάθλιψης, άγχους και χρόνιου πόνου;
Τα ερωτήματα παραμένουν επίκαιρα εδώ και δεκαετίες. Αφορούν καθένα ασθενή ξεχωριστά και μοναδικά. Είναι αποδεκτό ότι όχι μόνο οργανικοί, αλλά ψυχολογικοί παράγοντες και εξωτερικές κοινωνικές πιέσεις οδηγούν, μέσω της σωματικής, διανοητικής και κοινωνικής εμπειρίας στην οδυνηρή κατάσταση του πόνου. Ο οξύς πόνος συνοδεύεται από υψηλά επίπεδα άγχους ευερεθιστότητας και ανησυχίας. Αυτά είναι πολύ κοινά αισθήματα στον πληθυσμό αλγούντων ασθενών ή τραυματιών. Στη οξεία φάση, ψυχολογικοί παράγοντες θεωρείται ότι επηρεάζουν την έναρξη, την ένταση, την επιδείνωση ή τη διατήρηση του πόνου, παρότι ο σωματικός πόνος δεν πρέπει να θεωρείται ότι αποτελεί ψυχική διαταραχή. Φυσιολογικά, όσο ο πόνος υποχωρεί, τόσο το stress και η ανησυχία υποστρέφουν. Στον χρόνιο πόνο, η ένταση, το άγχος, ο φόβος, ο εκνευρισμός και η ανησυχία (που σχετίζεται τόσο με την αναζήτηση της αιτίας του πόνου, όσο και με την αγωνία της έκβασης) είναι συνεχή αισθήματα. Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη, αφού ο χρόνιος πόνος διαρκεί από 3 έως 6 μήνες (βάση ορισμού).
Προϊόντος του χρόνου, το συνεχές stress μετασχηματίζεται σε απόσυρση και κατάθλιψη. Έτσι, ένας μακρύς κατάλογος «παραπόνων» καταγράφεται δίπλα στη λέξη πόνος: διαταραγμένη διάθεση, οργή, χρόνιο άγχος, συγκεχυμένη σκέψη, μειωμένη αυτοεκτίμηση, εύκολο κλάμα, έμμονη σκέψη, κόπωση (μείωση φυσικής αντοχής και επιβάρυνση λειτουργικότητας), οικογενειακό και εργασιακό stress, μειωμένη libido, διαταραχές ύπνου, κοινωνική απομόνωση, απώλεια βάρους, κλπ. Όμως, ο πόνος και τα χαρακτηριστικά του παραμένουν το πρώτο και βασικό θέμα συζήτησης με τον ιατρό. Τα υπόλοιπα συμπτώματα υστερούν σε σοβαρότητα, υποτιμώνται, το άγχος και η λανθάνουσα κατάθλιψη διαφεύγουν της προσοχής, η κατάθλιψη υπο-διαγιγνώσκεται και επομένως οι ασθενείς στερούνται θεραπευτικής παρέμβασης γι’ αυτήν.
Η κατάθλιψη μεγεθύνει τον πόνο και δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο τον ασθενή στο να ανταποκριθεί στις καθημερινές του υποχρεώσεις. Η στατιστική έχει δείξει ότι: •To 25 – 50% των ασθενών με χρόνιο πόνο έχουν κατάθλιψη.
•Το 45% ασθενών με χρόνιο πόνο παρουσιάζουν μια ή περισσότερες εκδηλώσεις αγχώδους διαταραχής (γενικευμένο άγχος, κρίσεις πανικού, μεταταυματικό στρές). Θα πρέπει ως εκ τούτου οι ασθενείς να εξετάζονται για την ύπαρξη αυτών των διαταραχών και να επιτιμάται η βαρύτητα τους.
•Το 65% των ασθενών με κατάθλιψη παραπονούνται για επίμονους πόνους. •Περιγράφεται συνοσηρότητα πόνου – μείζονος καταθλιπτικής συνδρομής της τάξης του 50-65%.
•Ασθενείς που ο πόνος τους περιορίζει τη δραστηριότητα είναι πιο πιθανό να παρουσιάσουν συμπτώματα κατάθλιψης. Για πολλούς ειδικούς, τα αισθητικά ερεθίσματα και οι χημικές μεταβολές μιας φλεγμονώδους διαδικασίας στη περιφέρεια οδηγούν σε νευροχημικές διαταραχές στο κεντρικό νευρικό σύστημα ασθενών με χρόνιο πόνο (σχέση κατάθλιψης – κυτταροκινών) και ευαισθητοποιούν νευρωνικά μονοπάτια που σχετίζονται με το συναίσθημα (pain matrix). Συμβαίνει όμως και το αντίστροφο. Βιολογικοί παράγοντες (ορμονικοί, χημικοί, γεννητικοί κλπ) που σχετίζονται με την κατάθλιψη.